خبرنگار راسخون در گفتگو با محمد صدقیان کارشناس مسائل عراق اوضاع کنونی عراق را بررسی می‌کند...
 

آقای دکتر، شاهد هستیم بیشتر از دو ماه در عراق وضعیت ناآرامی وجود دارد. مردم خواستار برکناری «عادل عبدالمهدی» نخست وزیر این کشور بودند، که هفته پیش نیز چنین اتفاقی افتاد ولی باز هم وضعیت عراق تغییری نکرد، آیا مردم عراق به دنبال موضوعات دیگری هستند؟
 بله، اگه بخواهم خیلی دقیق عنوان کنم، از اول اکتبر شاهد ناآرامی در عراق هستیم، همچنین در لبنان نیز مشابه عراق وضعیت ناآرامی حاکم است و این دو اتفاق در خاورمیانه به محور مقاومت مرتبط بود. به‌نظر من، مسائل عراق از دو محل ریشه می‌گیرد ‌‌‌و ‌‌دلایل بین‌ المللی و داخلی در آن دخیل است. از سال 2003 که آمریکا وارد خاک عراق شد این اتفاقات و مشکلات ریشه گرفت. عراق، کشوری ثروتمند است و بودجه سالیانه آن در حدود 120 میلیارد دلار می‌باشد. همین موضوع باعث فسادهایی در دولت شد و پول‌هایی که بدون حساب و کتاب توزیع شد مشکلات عدیده‌ای بوجود آورد. از سال 2003 تا امروز چیزی در توسعه عراق دیده نمی شود. فساد مالی و اداری در داخل عراق بسیار زیاد به چشم می‌آید و این وضعیت به نوعی است که مردم متوجه شده‌اند، این افراد چه کسانی هستند. در مجموعه مدیریتی عراق که شاید بیش از 200 نفر نباشند، از جمله دولت نوری‌مالکی و بعد حیدرالعبادی و حالا عادل‌عبدالمهدی که مدیریت ضعیفی از خود نشان داد، فساد وحشتناکی جریان دارد و مردم متوجه این فسادها هستند. مسائل دیگری نیز وجود دارد، عبدالمهدی بعد از داعش بر سر کار آمد. تشکل‌های نظامی و مردمی که در چهارچوب حشدالشعبی بودند اسلحه در دست دارند.

اتفاقی که افتاد این بود که این نیروهای مسلح وارد عالم سیاست شدند و در سال 2018 پارلمان را بنام خود کردند. همه این گروه‌ها و تشکل‌های نظامی اسلحه دارند و در عالم سیاست نیز حضور دارند. مشکلات بخصوصی دیگری نیز اضافه شد چون این گروه هم به حاکمیت و فساد اضافه شدند. مسأله دخالت‌های خارجی، بدون جواب دادن به اتفاقات نیز به مشکلات مردم اضافه شد. هجوم پهبادها که پادگان‌های حشدالشعبی را زدند و گفته‌ها حاکی که کار آمریکایی ها و اسرائیلی‌ها بوده و کسی جوابگو نیست و مردم امنیت خود را از دست داده‌اند. این مسائل در پیوند با هم یأس و ناامیدی شدیدی را در بین مردم ایجاد کرد. مسأله استقلال و طراوت عراق از دست رفته است و مردم می‌بینند کشورشان را خریده‌اند و این کشور استقلال و کرامتی ندارد و آینده عراق مشخص نیست. پس با توجه به وضعیت موجود در عراق باید هر تظاهرات و عکس العملی را انتظار داشته باشیم.
 
در مورد مشکلات ریشه های خارجی باید گفت؛ بعد ازسال 2011 و اواخر 2010 پدیده بهار عربی وارد منطقه شد و کشورهای تونس، مصر، لیبی، یمن و سوریه را تحت تأثیر قرار داد. اتفاقاتی در سوریه رخ داد و ایران و حزب الله نیز در مسائل سوریه دخیل بودند. این وضعیت در 2014 به عراق منتقل شد و پدیده ای به نام داعش پیدا شد و تا سال 2017 که انتخابات امریکا بود و ترامپ رییس جمهور این کشور شد و حاشیه هایی که درست کرد از جمله خروج از برجام و تحریم‌های ایران و کوتاه نیامدن ایران، باعث شد آمریکایی‌ها تصمیم بگیرند حضور ایران را در منطقه محدود کنند. به بغداد سفر کردند و صراحتا گفتند ما می خواهیم دست ایران را در بغداد کوتاه کنیم. حتی چند روز گذشته نماینده آمریکا در سازمان ملل گفت، هر کجا ایران باشد این تظاهرات نیز هست و از لبنان و سوریه و عراق و یمن اسم برد. آمریکا از عراق درخواست کرد از ایران فاصله بگیرد و من فکر می‌کنم ایران به دلیل منافع خود در عراق به سبکی میزی چیده است و معترضان می‌خواهند این میز را برچینند و آمریکا با این نیت به عراق و لبنان ورود کرده است.
 
در لبنان ریش سفیدی به نام سید حسن نصرالله وجود دارد که تا اینجا توانسته است مسأله را جمع کند. قدرت حزب‌الله قوی است و مدیریت خوبی دارد ولی در عراق چنین ریش سفیدی وجود ندارد. در عراق بازی غیر منظمی وجود دارد و این بسیار خطرناک است. نه دولت توانسته کنترل کند و نه بقیه از عهده کنترل این ناامنی برآمده اند. وقتی در لبنان و عراق این اتفاقات رخ داد، شاهد وقوع موارد مشابهی در ایران بودیم و این جالب است. یک روزنامه آلمانی به نقل از یک روزنامه اسرائیلی نوشته است؛ ترامپ به نتانیاهو زنگ زده و گفته است چرا نتوانستید مسأله را در ایران مدیریت کنید؟ مشخص است که ترامپ از نتانیاهو ناراضی است.
 
در عراق مسأاله بسیار جالب است. تظاهرات در عراق فقط در استان‌های شیعه نشین وجود دارد. چهار استان سنی نشین و سه استان کرد نشین تظاهراتی ندارد. در حالی‌که فساد اداری در تمام کشور وجود دارد. ولی هدف، استان‌های شیعه هستند که با ایران نزدیکی دارند و فقط از شیعیان عراق سوء استفاده شد. این مسأله برای من کاملا روشن است چون متوجه هستم که می‌خواهند دست ایران را در عراق قطع کنند.
 

به نقش سید حسن نصرالله در ماجراهای لبنان و اینکه ریش سفید هست اشاره کردید. چرا آیت الله سیستانی چنین نقشی در عراق ندارند؟
آقای سیستانی مبنای فقهی دارد و مبنای ولایت فقیه ندارد و نمی خواهد در این مسائل دخالت کند او مرتبا عقیده داشت ارتش و دولت باید قوی باشند و به دنبال مسائل ریز در عراق نبود. او قبلا هم تأکید می‌کرد باید در عراق قانون اساسی باشد ولی به نوع قانون و ریز مسائل قانون اساسی وارد نشد. گفت باید قانون بنویسید، ولی به اینکه چه چیزی باید بنویسید ورود نکرد. قانون درست شد و از نظر مردم این بدترین قانون اساسی است.
 
آیا امکان تغییر رژیم عراق وجود دارد؟ یعنی رژیمی سرکار بیاید که تابع کشورهای آمریکا و اسرائیل باشد.
این فضا امروز در عراق مهیا نیست. فضای بازی‌ای که در عراق وجود دارد به سختی عوض می‌شود. مگر اینکه آمریکا کسی چون سیسی را با کودتای نظامی وارد عراق کند و این به نظر بعید و در عمل سخت است. چون 9 استان شیعه در عراق وجود دارد و کودتای نظامی بعید به نظر می‌رسد.
 
مشکل مردم عراق ناامیدی دلسردی است و یا حضور ایران در این کشور؟
رابطه امروز ایران با عراق بعد از جنگ 8 ساله به سرعت برقرار شد و رفت و آمدها نیز شکل گرفت. ما ارتباط عاطفی، دینی، مذهبی و تاریخی با هم داریم. در استان‌های ایلام کردستان و کرمانشاه و خوزستان خانواده‌هایی داریم، که نیمی از اقوامشان در آن سوی مرز هستند. بعید است این دو کشور از هم جدا شوند. صدام سعی زیادی برای جدا شدن این دو کشور کرد ولی نتوانست. به نظر من، ارتباط معقول و منطقی بین دو کشور طبیعی است و من جدا کردن دو کشور را غیرطبیعی می دانم.
 
پس می توانیم بگویم تنش‌ها و بحران های امروز از جانب اسرائیل و امریکا شکل می‌گیرد؟
در تنش امروز عراق چند گروه شریک هستند و با هم کار می‌کنند. از جمله آمریکا و اسرائیل و بعثی‌هایی که از دوران صدام به جا مانده، که می‌خواهند به قدرت برگردند و پولی از جانب عربستان می‌رسد که همه این‌ها با هم ترکیب شده‌اند و البته قسمتی از مردم عراق که با این چهار گروه نیستند و فقط می خواهند وضعیت بهتر شود.

 پس به نظر می رسد اوضاع عراق فعلا رو به آرامش نمی‌رود و کسی برای به صلح و ثبات رساندن عراق وجود ندارد؟
از سال 2003 تا 2019 عراق در آرامش نبوده اول آمریکایی‌ها بودند و بعد داعش آمد و بعد از داعش این اتفاقات افتاد. حتی منطقه سبز عراق نیز درگیر شده است. آمریکا در عراق 5 هزار کشته داد. به گفته ترامپ آمریکا 7 تریلیون دلار در عراق هزینه کرده است. هزینه‌ای که آمریکا فقط در افغانستان و عراق و سوریه و پاکستان از ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۷ صرف کرده، معادل ۳۰۰ سال کل هزینه‌های نظامی و انتظامی و امنیتی در ایران است. قطعا آمریکا چنین بستری را به راحتی و به سادگی رها نمی‌کند. از طرفی جمهوری اسلامی هم با عراق هم مرز است و نمی‌خواهد از طرف این همسایه در خطر باشد.

آیا در ادامه این تنش ها احتمال قطع ارتباط بین ایران و عراق وجود دارد؟
خیر، این احتمال وجود ندارد. 70 درصد برق عراق از ایران است. بنزین از ایران می‌آید. البته این امکانات مجانی نیست بیشتر ایرانی‌ها به اشتباه گمان می‌کنند ایران به عراق کمک بلاعوض می‌کند، ولی ایران در قبال این خدمات نفت، گاز، بنزین، گازوئیل، برق و... دلار می‌گیرد. عراق به ایران اعتماد زیادی دارد، چون صنعتی در عراق وجود ندارد و تولیدات کارخانجات ایران فقط به عراق و افغانستان صادر می‌شود. به طور مثال کارخانه لبنیات کاله 70 تا 80 درصد از لبنیات عراق را تأمین می‌کند. این شرکت در عراق کارخانه دارد. پس از لحاظ دینی و فرهنگی و مذهبی نیز قطع رابطه بعید است و خصوصا مردم دو کشور قطع رابطه را قبول نمی‌کنند چون مردم دو کشور می‌خواهند در رفت و آمد باشند و به زیارت بروند.

نقش مقتدی صدر در این تنش ها چیست؟
مقتدی صدر جریان بزرگی در عراق دارد. البته مردمی که با او هستند از نخبگان نیستند و مردم عادی عراق بشمار می‌آیند از کارگران، کشاورزان و کسبه هستند. پدیده جهل در داخل آن جریان دیده می‌شود این‌ها تعلیم دیده نیستند و به هر چه مقتدی می گوید باور دارند.
 
آیا مقتدی صدر هم در جبهه امریکا، عربستان و اسرائیل است؟
او در گروه پنجم قرار می‌گیرد و مصلحتی دارد. او هم از میلیون‌ها انسان صحبت می کند که مدرسه و بیمارستان و برق و آب ندارند. این آدم ها در 9 استان شیعه عراق فراوانند وضعیت اسفباری در روستاها و شهرهای کوچک آنها وجود دارد. او هم می خواهد برای شهرها کاری بکند.
 

مقتدی صدر می تواند این وضعیت را مدیریت کند؟
خیر، من بعید می‌دانم چون خود او قابلیت مدیریت ندارد. او هم در این وضعیت نابسامان عراق درمانده است. ما در ریاضیات چند معادله داریم، یک معادلات عادی داریم و در مقابل معادلات چهار مجهولی نیز داریم. مسأله عراق به معادله‌ای شش مجهولی می‌ماند. وضعیت عراق اینگونه پیچیده است.
 
شاهد تصاویری هستم که مقتدی صدر در ایران حضور دارد. با توجه به وضعیتی که در عراق دیده می شود حضور صدر چه پیامی دارد؟
او پیش آقای آیت الله سبحانی درس فقه می‌خواند. و فقط در مراسم محرم آیت الله خامنه‌‌ای حضور داشت و جلسه‌ای خصوصی بین او و سران ایران نبوده است. البته ایران با عراق کار می‌کند و نمی‌خواهد در این کشور همسایه دشمنی برایش درست شود و ارتباط او با مقتدی صدر و بقیه گروه‌ها می‌تواند ارتباطات قدرتمندی باشد.
 
پیش بینی شما در مورد قطع آشوب چیست؟ آیا عراق به میانجی گری نیاز دارد؟
عراق به هر کمکی از هر کشوری نیاز دارد ولی باید آنچه که عراقی‌ها می‌خواهند به آنها داده شود؛ آنها می‌خواهند خودشان کشور خود را مدیریت کنند. عراق از 2003 به هر دوستی که واقعا کمک می‌کرد نیاز داشته است.
زهرا ترابی